Czuły barbarzyńca. Na 100. urodziny Charlesa Bukowskiego

Przede wszystkim – człowiek skrzywdzony. Najpierw przez rodziców. Nienawidził ojca, który go bił, nie szanował matki, która nigdy nie stanęła w jego obronie. Nie znosił ich mieszczańskiego, fałszywego, podmiejskiego stylu życia. Niechęć była zresztą najwyraźniej odwzajemniona: „Wstydzili się go. Budził w nich obrzydzenie. To było okropne, co mu zrobili i prawdopodobnie przez to stał się tym, kim był” – mówi jego kuzynka Katherine Wood. Nad wyraz poważny, do tego oszpecony przez wyjątkowo ciężki przypadek trądziku, źle czuł się również wśród rówieśników. Już jako dziecko odkrył, jak bardzo ludzie potrafią być dla siebie okrutni.

Po rzuceniu szkoły i wyprowadzce od rodziców przez kilka lat włóczył się po różnych miastach Ameryki, pomieszkując w brudnych, wynajmowanych pokojach, pijąc, głodując i na poważnie myśląc o samobójstwie. To wtedy, w jednej z obskurnych spelunek, poznał Jane Cooney Baker, swoją pierwszą wielką miłość. I choć to najwyraźniej istnienie Jane jakoś utrzymało go przy życiu i nawet wiele lat po jej śmierci wspominał ją z czułością, Jane również go skrzywdziła – mimo że zdawała sobie sprawę z jego przywiązania, obsesyjnie go zdradzała. Jego późniejsze partnerki sądzą, że to za jej sprawą już nigdy nie potrafił w pełni zaufać kobiecie, a wszystkie przedstawicielki płci pięknej traktował jak ladacznice. „Zdaniem Lindy King spodziewał się, że wszystkie jego przyjaciółki będą się zachowywać tak, jak Jane” – pisze Sounes.

Wydaje się też, że ta pierwsza tragiczna historia miłosna w pewien sposób zdeterminowała późniejsze wybory Bukowskiego. Jego kobiety były albo mało atrakcyjne, fizycznie upośledzone, dużo starsze (jak pierwsza żona Barbara Frye czy matka jego córki Franc-EyE) albo psychicznie niezrównoważone (jak Linda King). Może był to też wyraz pewnych kompleksów? Może nie wierzył, że zasługuje na coś więcej? „Potrzebuję porządnej kobiety”, żalił się w wierszu ciche czyste dziewczęta w kraciastych sukniach z bawełny… Ale zamiast tego w jego życiu były tylko „narkomanki, alkoholiczki, kurwy, byłe prostytutki, wariatki”.

Odtrącenie, którego od najmłodszych lat doświadczał, sprawiło, że choć miał ogromną potrzebę ludzkiej bliskości, sam nigdy nie potrafił się do ludzi zbliżyć. „Chociaż chciał się zaprzyjaźnić, chciał się otworzyć, chciał się dzielić miłością, nie potrafił sobie pozwolić na ten luksus, tyle wycierpiawszy w przeszłości. Przez to był raczej podłą osobą” – wspomina Douglas Blazek w biografii Sounesa. Dla ludzi, nawet najbliższych, bywał zwyczajnie okrutny, zwłaszcza po alkoholu. Odstręczał od siebie kolejno wszystkich najbliższych przyjaciół, pisząc na ich temat ohydne, złośliwe teksty. 

Skrajnym przykładem takiego zachowania jest sposób, w jaki potraktował małżeństwo Wantlingów. Najpierw napisał zjadliwy paszkwil na poetę Williama Wantlinga, przyczyniając się prawdopodobnie do jego samobójczej śmierci, a następnie próbował zaciągnąć do łóżka jego żonę. „W miarę upływu dnia był coraz bardziej napastliwy, mówiąc, że spodziewa się pieprzyć z Ruth i będzie cholerną idiotką, jeśli nie da mu tego, czego on chce. Mąż nie może jej teraz pomóc” – pisze Sounes i cytuje słowa samej Ruth: „To było najwstrętniejsze doświadczenie w całym moim życiu”. Jakby tego było mało, sportretował ją później w bardzo złośliwy sposób – podobnie zresztą jak wiele swoich kochanek – w Kobietach. 

Z biografii dowiadujemy się też, że w beletryzowanych opowieściach o swoich relacjach z kobietami pominął wiele niechlubnych ekscesów – jak choćby fakt, że z zazdrości złamał Lindzie King nos. Na swoje kobiety skarżył się przyjaciołom, w otwarty i przykry sposób wyśmiewał je w towarzystwie (bardziej wyrozumiałe z nich, jak poczciwa Franc-EyE, tłumaczą to pozą, jaką przyjmował przed pewnymi osobami), wulgarnie je wyzywał. Zasłynął też nagraniem, na którym obrzuca wyzwiskami i ze złością skopuje swoją drugą żonę, Lindę Lee, z kanapy – choć Linda przekonywała później, że nie było to dla niego zwyczajne zachowanie i nigdy później ani wcześniej niczego podobnego nie robił.

Równocześnie wiele jego kobiet podkreśla, że w pierwszej fazie znajomości zakochiwał się z dziwną, nienaturalną wręcz intensywnością. „Nie chciałam, żeby mężczyzna kochał mnie tak mocno, to było chorobliwe, a nie naturalne” – wspomina Linda King. Wydaje się, że właśnie w ten nieco dziki, nieokiełznany sposób manifestowała się jego ogromna potrzeba bliskości. W liście do Pameli Wood pisze: „Nadal cię kocham. Chodzi tylko o to, że ty nigdy nie okazujesz mi uczuć i Jezu Chryste, to czasem strasznie boli”.

Ogromne pokłady miłości, jakie w sobie krył, ujawniło również ojcostwo. Choć w autobiograficznym Listonoszu narodziny jego jedynego dziecka pojawiają się tylko w formie pozbawionej emocji wzmianki, należy to uznać za kolejną pozę, bo Frances-EyE – która zresztą bała się braku zaangażowania Bukowskiego i rozważała aborcję – podkreślała, że okazał się niesamowicie czułym i troskliwym ojcem. 

Fascynację córką widać zresztą w jego wierszach i listach. „Dziewczynka nazywa się Marina Louise Bukowski i nie mogę się jej oprzeć. Ma bardzo duże usta i oczy, a kiedy te usta się otwierają i rozciągają w szeroki uśmiech, wszystkie słoneczniki i słońce i ja rozpadamy się na pół, i jestem jej” – pisał w jednym z listów. Z roli opiekuńczego rodzica nie wyszedł zresztą nigdy. Sama Marina mówi: „Zawsze czułam naprawdę silną więź z ojcem. Zarówno poprzez to, jak się zachowywał i co mówił, dawał mi odczuć, że mnie kocha bardziej niż kogokolwiek innego”.

Wiele wskazuje na to, że Bukowski lubił kontrowersje, które wywoływał. Uwielbiał prowokować. To stąd m.in. jego obnoszenie się z sympatią do Hitlera i nazizmu, za które później przepraszał. Zapytany o chyba najbardziej szokujące swojego opowiadanie, znane w Polsce pod tytułem Demon lub Antychryst– drobiazgowy opis gwałtu na małej dziewczynce z perspektywy pedofila – przyznawał, że pomysł przyszedł mu do głowy, gdy sam obserwował z okna podobną dziewczynkę i się masturbował.

Celowo używał mocnych słów i obrazów, by zrobić wrażenie. Potem stał się tego niewolnikiem – męczył się nad pisanymi na zamówienie opowiadaniami do magazynów erotycznych i musiał stawiać czoła tłumom na spotkaniach autorskich, żądnym „kurew” i „pierdolenia”. Piorunujące wrażenie robi wspomniana scena, w której na jednym z takich spotkań jego wydawca John Martin prosi o wzruszający wiersz dla pucybuta, ale tępy tłum nie docenia jego subtelności i domaga się czegoś mocniejszego. 

Przecież to się dzieje do dziś. Bukowski opijus, Bukowski dziwkarz, mało kto widzi w nim subtelnego i wrażliwego poetę, którym był. Dosadne słowa, których używał, też nie miały jedynie prowokować – przekazywały po prostu pewną prawdę o życiu, nagim i surowym, takim jakie jest. Nie inaczej było ze wspomnianym Antychrystem– jak pisze Sounes: „Starał się wejść do umysłu gwałciciela, żeby przekazać mężczyznom coś o nich samych, do czego być może nie chcą się przyznać”. 

Niezwykłe było jego konsekwentne pozostawanie na uboczu wszelkich ruchów, grup i organizacji. Był idealnym outsiderem. Na przekór naturalnej ludzkiej skłonności nigdy nie opowiadał się po żadnej stronie, nie zidentyfikował się z żadną grupą czy ruchem politycznym, nigdy nie dał się zaszufladkować. Sounes podsumowuje osobistą filozofię Bukowskiego: „odrzucenie harówki i narzuconych zasad, odrzucenie kłamliwości i pretensjonalności, akceptacja tego, że ludzkie życia są często żałosne i że ludzie potrafią być wobec siebie okrutni, przy jednoczesnym przeświadczeniu, że życie bywa też piękne, podniecające i zabawne”. Tą bezkompromisową postawą i szczerością inspiruje od lat.

Miał własny, oryginalny głos i sposób patrzenia na świat, wielką wrażliwość i ogromne, nigdy niezaspokojone pragnienie ludzkiego ciepła, w którym odnajdują się kolejne pokolenia czytelników – zagubionych, samotnych, nadwrażliwych i na skraju szaleństwa. Co ważne – do końca, nawet gdy odniósł sukces, pozostał wierny sobie. U schyłku życia pisał: „Moja twórczość została w końcu doceniona. A ja nadal pisałem tak, jak chciałem i jak czułem, że muszę. Nadal pisałem, żeby nie oszaleć, nadal pisałem usiłując samemu sobie wyjaśnić to przeklęte życie”.

Pięć lat temu z okazji 95. urodzin Bukowskiego popełniłam u siebie inny rocznicowy wpis. Miałam wtedy za sobą lekturę tylko kilku jego książek i jednego zbioru wierszy, ale już wtedy wiedziałam, że to mój Bukowski. Dziś podpisuję się pod każdym słowem tamtego tekstu. I dodaję tylko, że życzę wszystkim jego czytelnikom, by dostrzegli to, co kryło się za maską twardziela. Nie bądźcie tymi, którzy chcą więcej mięsa. Posłuchajcie, jak czyta wiersz dla pucybuta.

(przeł. Leszek Engelking)